Zaliczka a zadatek – czym się różnią, co podlega zwrotowi?

Zaliczka i zadatek – dlaczego tak często się to myli?

W praktyce gospodarczej występuje niewiele pojęć, które są ze sobą mylone tak często jak zaliczka i zadatek. Mogłoby się wydawać, że wynika to z faktu, iż obie instytucje z pozoru są do siebie zbliżone i obie stanowią dodatkowe zabezpieczenie stron umowy. Bliższa analiza każdego z tych pojęć pokazuje jednak, że w praktyce różnic pomiędzy zaliczką a zadatkiem jest znacznie więcej, niż mogłoby się to wydawać. Omyłkowe lub nieświadome zastosowanie jednej z instytucji zamiast drugiej dla zabezpieczenia wykonania naszej umowy, może prowadzić do przykrych konsekwencji finansowych.

Zalicza a zadatek – podstawowe różnice

Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia zaliczki. W praktyce jednak zaliczka stanowi część wynagrodzenia, która płatna jest zazwyczaj jeszcze przed przystąpieniem do realizacji danej usługi lub innego świadczenia. W razie prawidłowego wykonania tego świadczenia (lub umowy) zaliczka wchodzi w globalną kwotę ceny, która została przewidziana przez strony. Innymi słowy, zaliczka pomniejsza kwotę, do której zapłaty zobowiązany jest dający zaliczkę w przypadku prawidłowego spełnienia świadczenia przez drugą stronę.

Co natomiast w sytuacji kiedy nie doszło do prawidłowego spełnienia świadczenia, a zaliczka została wpłacona? W takim przypadku, w zależności od okoliczności sprawy, jeśli wykonawca nie przystąpił jeszcze do wykonywania zleconych mu czynności lub nie poniósł w związku z tym nakładów, zaliczka powinna zostać zwrócona na rzecz wpłacającego w pełnej wysokości. Sprawa zwrotu zaliczki, tj. tego czy ma ona zostać zwrócona, a jeśli tak, to w jakiej wysokości, uzależniona będzie od okoliczności faktycznych danej sprawy. Niekiedy bowiem, pomimo że usługa nie została jeszcze wykonana, druga strona mogła już podjąć jakieś czynności związane z umową i w związku z tym oczekiwać będzie choćby częściowej zapłaty, którą pokryje zaliczka.

Inaczej sprawa kształtuje się w przypadku zadatku – definicję tej instytucji możemy znaleźć w art. 394 Kodeksu cywilnego.

Tutaj już wprost z treści przepisu wynika, że w przypadku wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała lub jeśli nie jest możliwe jego zaliczenie, zadatek ulega zwrotowi.

Inaczej jest natomiast w przypadku zwrotu zadatku. Ta kwestia również została uregulowana w przepisach prawa.

Czym charakteryzuje się zadatek?

Cechą charakterystyczną zadatku jest to, że co do zasady niewykonanie umowy przez jedną stronę uprawnia drugą stronę do odstąpienia od niej i zachowania zadatku, a jeśli ta strona sama dała zadatek, może żądać zapłaty dwukrotności wartości tego wpłaconego zadatku.

Wskazana definicja wynika wprost z ustawy i może być modyfikowana przez strony konkretnej umowy. Nie oznacza to zatem, że zawsze będziemy uprawnieni albo zobowiązani do zapłaty podwójnej wartości zadatku, jeśli to z naszej winy nie dojdzie do wykonania umowy.

Przepisy stanowią również, że pomimo braku modyfikacji kwestii zadatku wprost w umowie, tak rygorystyczne postanowienia dotyczące jego zwrotu nie mają zastosowania do każdej sytuacji. Jeśli nie dojdzie do zawarcia umowy i żadna ze stron nie ponosi za to winy albo co więcej, obie ponoszą winę, odpada obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej niż wartość zadatku.

Z uwagi na kwestie związane z ze zwrotem zadatku, w niektórych przypadkach ta instytucja może okazać się lepszym zabezpieczeniem naszej umowy, aniżeli ochrona związana z zastosowaniem zaliczki.

Zadatek czy zaliczka – co wybrać?

To, które z zabezpieczeń będzie bardziej przydatne, uzależnione jest od typu danej umowy, jej wartości, znaczenia lub tego, po której stronie akurat się znajdujemy. Umiejętność rozróżnienia tych dwóch pojęć i ich zastosowania w praktyce z pewnością daje pewną przewagę w ułożeniu stosunku prawnego po naszej myśli.

Praktyka pokazuje, że zastosowanie zadatku jest cechą charakterystyczną m.in. przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości. W takim wypadku zazwyczaj przed zawarciem właściwej umowy rozporządzającej własnością nieruchomości zawiera się umowę przedwstępną, w której określa się zadatek, jego wysokość, czy też warunki jego zaliczenia na poczet ceny sprzedaży lub zwrotu. To, czy w danej umowie jesteśmy po stronie sprzedawcy lub kupującego, determinować będzie, czy korzystniej zabezpieczyć wykonanie umowy zaliczką, czy też zadatkiem.

Możliwe jest także połączenie tych dwóch instytucji w ten sposób, że np. pierwsza część wpłaty dokonana zostanie w formie zadatku, a dopiero późniejsza w formie zaliczki. Przepisy nie nakładają w tym względzie wiążących wymagań, więc to, którą instytucję postanowimy zastosować do naszej umowy, zależne będzie w większości przypadków od naszej woli.

Kluczowymi czynnikami, które powinny stać za wyborem jednej z dwóch omawianych instytucji, są nasze możliwości finansowe oraz powiązana z tym możliwość poniesienia ewentualnego ryzyka związanego z niewykonaniem umowy – przez nas, przez drugą stronę lub też z uwagi na zaistnienie przyczyn niezależnych od stron.

Wszelkie wątpliwości dotyczące zaliczki i zadatku może rozwiązać konsultacja z doświadczonym prawnikiem – radcą prawnym lub adwokatem. Wpłata lub otrzymanie zaliczki bądź zadatku może mieć także odmienne konsekwencje podatkowe. W tej materii z reguły warto jest zasięgnąć konsultacji u doradcy podatkowego albo prawnika z bogatym doświadczeniem w obszarze prawa podatkowego.

Zaplanuj spotkanie w trybie online

*****

Radcy prawni oraz doradcy podatkowi pracujący w ramach GALIŃSKI & KLEINA Kancelarii Radców Prawnych Sp. p. w Gdańsku posiadają ponad 15-letnie doświadczenie zdobyte w ramach doradztwa świadczonego na rzecz przedsiębiorców (MSP) oraz klientów indywidualnych. Zespół Kancelarii Galiński & Kleina posiada wiedzę oraz kompetencje, aby pomóc Państwu w każdej skomplikowanej sprawie cywilnej, gospodarczej lub podatkowej.

Jeżeli zainteresował Państwa ten temat i chcieliby Państwo skorzystać z usług doradztwa prawnego lub podatkowego oferowanych przez naszą Kancelarię, zapraszam do bezpośredniego kontaktu. Udzielamy porad podczas spotkań w Kancelarii, jak również drogą mailową lub telefonicznie / zdalnie.

 

Paweł Galiński

Partner, radca prawny

 

Maciej Smoliński

Aplikant radcowski

 

GALIŃSKI & KLEINA Kancelaria Radców Prawnych Sp. p.

Ks. Jerzego Popiełuszki 24a/4, 80-864 Gdańsk

email: biuro@gklaw.pl

tel.: +48 58-351-48-44

tel.: +48 608-311-704